Tốt hơn là giải quyết đúng vấn đề một cách tương đối còn hơn giải quyết sai vấn đề một cách chính xác.

Giải Quyết Vấn Đề Đúng Đắn Bằng Cách Đặt Câu Hỏi Về Giả Định

Nghe cái tên Juicero bạn có từng nghe ở đâu không ? Cái tên đó vừa là một startup từng gây sốt với máy ép trái cây thông minh, vừa là một bài học cho sự sa đà tìm lời giải cho câu hỏi sai ngay từ đầu.

Sản phẩm của Juicero là một chiếc máy ép hoa quả giá 700$. Họ tự tin tạo ra một chiếc máy có thể kết nối wifi, sức nén đủ mạnh để "nâng hai chiếc Tesla" (Họ thật sự nói như vậy "to lift two Teslas"). Nhưng rồi sao? Công ty phá sản chỉ sau một năm vì một sự thật đơn giản: không ai cần một chiếc máy ép trái cây đắt đỏ và phức tạp đến vậy.

Điểm chung của những câu chuyện như vậy là gì? Chúng ta thường vội vàng đưa ra giải pháp mà chưa thực sự hiểu rõ bản chất của vấn đề. Chúng ta để bản năng giải quyết vấn đề lấn át khả năng phân tích và tư duy phản biện.

Và đó chính là lý do tại sao chúng ta cần phải học cách đặt câu hỏi về những giả định của mình. Bởi vì đôi khi, giải pháp tốt nhất không phải là hành động ngay lập tức, mà là dừng lại, quan sát và đặt những câu hỏi đúng đắn.

Ảo Tưởng về Vấn Đề Hiển Nhiên

Khi nhắc đến những bài học về việc hiểu sai vấn đề, không thể không nhắc đến câu chuyện của Blackberry - một trong những thương hiệu điện thoại từng thống trị thị trường di động. Vào những năm 2010, khi doanh số sụt giảm mạnh trước sự xuất hiện của iPhone, Blackberry đã rơi vào một ảo tưởng tai hại.

Ban lãnh đạo Blackberry tin rằng vấn đề nằm ở bàn phím vật lý của họ. Họ tốn hàng triệu đô la để cải tiến, thu nhỏ và tối ưu từng phím bấm. Nhưng thực tế, người dùng đang rời bỏ Blackberry không phải vì bàn phím, mà vì hệ điều hành lỗi thời và thiếu các ứng dụng hiện đại. Khi họ nhận ra điều này thì đã quá muộn.

Một ví dụ khác về việc hiểu đúng bản chất vấn đề đến từ Disneyland. Ban đầu, khi đối mặt với phàn nàn về thời gian chờ đợi dài, các nhà quản lý nghĩ rằng họ cần giảm số lượng khách hoặc xây thêm trò chơi. Nhưng sau khi nghiên cứu kỹ, họ nhận ra rằng vấn đề không phải là thời gian chờ đợi, mà là trải nghiệm trong lúc chờ đợi.

Giải pháp của Disney thật đơn giản nhưng hiệu quả: Họ biến hàng chờ thành một phần của trải nghiệm giải trí. Họ lắp đặt màn hình video, kể những câu chuyện thú vị qua hệ thống âm thanh, và trang trí không gian chờ đợi với những chi tiết đẹp mắt. Kết quả là, dù vẫn phải chờ đợi như trước, nhưng khách hàng không còn cảm thấy khó chịu nữa.

Bài học quan trọng ở đây là: Vấn đề thường không như vẻ bề ngoài của nó. Giống như một tảng băng trôi, phần chúng ta nhìn thấy chỉ là một phần nhỏ của toàn bộ vấn đề. Để tìm ra giải pháp đúng đắn, chúng ta cần dành thời gian đào sâu, tìm hiểu, và đặt câu hỏi về những giả định ban đầu của mình.

Tại Sao Chúng Ta Gặp Khó Khăn Trong Việc Hiểu Vấn Đề?

Bạn có bao giờ tự hỏi tại sao chúng ta thường vội vàng tìm kiếm giải pháp ngay khi gặp một vấn đề? Là một nhà tâm lý học công nghệ, tôi nhận thấy đây là một phản ứng tự nhiên của não bộ con người - chúng ta được lập trình để tìm kiếm sự thoải mái và tránh xa những điều khó chịu.

Khi đối mặt với một vấn đề, não bộ chúng ta tạo ra cảm giác bất an và không thoải mái. Giống như khi bạn phát hiện ra một lỗi quan trọng trong dự án sắp deadline, hoặc khi nhận ra mình đã mắc một sai lầm trong cuộc họp quan trọng. Cảm giác lo lắng, bất an và sợ thất bại khiến chúng ta muốn thoát khỏi tình huống đó càng nhanh càng tốt.

Và đó là lúc những giả định xuất hiện. Giả định là những kết luận chúng ta đưa ra dựa trên kinh nghiệm và niềm tin cá nhân, mà không cần kiểm chứng thực tế. Ví dụ, khi đồng nghiệp không chào hỏi bạn vào buổi sáng, bạn có thể ngay lập tức giả định rằng họ đang giận dữ với bạn. Nhưng thực tế, có thể họ chỉ đang có một ngày tồi tệ, hoặc đơn giản là không nhìn thấy bạn.

Trong công việc lập trình, tôi thường thấy các developer vội vàng sửa code khi gặp lỗi mà không dành thời gian debug kỹ lưỡng. Họ giả định rằng vấn đề nằm ở một đoạn code cụ thể, trong khi nguyên nhân thật sự có thể đến từ một nguồn hoàn toàn khác.

Để giải quyết vấn đề này, bước đầu tiên là chúng ta cần nhận diện và đặt tên cho những giả định của mình. Hãy tự hỏi: "Mình đang giả định điều gì? Dựa trên cơ sở nào?". Việc này giống như việc bật đèn trong một căn phòng tối - khi bạn nhìn thấy rõ những giả định của mình, bạn có thể bắt đầu kiểm tra và thách thức chúng.

Một kỹ thuật hiệu quả là viết ra tất cả giả định của bạn về một vấn đề. Sau đó, với từng giả định, hãy tự hỏi: "Điều này có thực sự đúng không? Có thể có giải thích nào khác không?". Quá trình này có thể khó chịu và tốn thời gian, nhưng đó là cách duy nhất để tránh những kết luận vội vàng và tìm ra giải pháp thực sự hiệu quả.

Sức Mạnh của Việc Đặt Câu Hỏi về Giả Định

Trong những ngày đầu của đại dịch Covid-19, René F. Najera - một giám đốc y tế công cộng tại Virginia, đã đối mặt với một thách thức lớn: làm thế nào để truyền đạt thông tin về Covid-19 đến cộng đồng một cách hiệu quả. Ban đầu, nhóm của ông giả định rằng việc gửi tờ rơi và đăng thông tin trên mạng xã hội là đủ. Nhưng thực tế cho thấy điều đó không hiệu quả.

Najera ví von rằng niềm tin của cộng đồng giống như một món bánh soufflé tinh tế: "Nó cần nỗ lực để tạo ra, có thể sụp đổ dễ dàng, và cần được chăm sóc ở mọi giai đoạn". Thay vì tiếp tục với phương pháp cũ, ông và đội ngũ y tá đã quyết định đến từng nhà để trao đổi trực tiếp với người dân.

Kết quả thật đáng ngạc nhiên. Bằng cách lắng nghe và trò chuyện trực tiếp, họ phát hiện ra rằng nhiều người dân không phải không tin tưởng vào thông tin y tế, mà là cần được giải thích theo cách họ có thể hiểu và đồng cảm.

Từ câu chuyện này, chúng ta có thể rút ra một quy trình 4 bước để thách thức giả định:

1. Xác định vấn đề

• Viết ra vấn đề bạn đang gặp phải một cách cụ thể
• Ví dụ: "Khách hàng không phản hồi email marketing của chúng tôi"

2. Liệt kê các giả định

• Ghi ra tất cả những điều bạn cho là "hiển nhiên"
• Ví dụ: "Khách hàng không quan tâm đến sản phẩm", "Email của chúng tôi không đủ hấp dẫn"

3. Thách thức từng giả định

• Tìm bằng chứng hoặc góc nhìn khác
• Ví dụ: Kiểm tra xem email có đến được inbox không? Thời điểm gửi có phù hợp không?

4. Định hình lại vấn đề

• Dựa trên những hiểu biết mới, xác định lại vấn đề thực sự
• Ví dụ: "Chúng tôi cần tìm cách tiếp cận phù hợp với thói quen đọc email của khách hàng"

Để minh họa quy trình này, tôi xin chia sẻ một ví dụ từ một startup công nghệ: Ban đầu, họ cho rằng ứng dụng của mình không được tải nhiều vì giao diện chưa đẹp. Sau khi áp dụng quy trình trên, họ phát hiện ra rằng vấn đề thực sự nằm ở việc ứng dụng khởi động quá chậm trên điện thoại Android đời cũ - thứ mà phần lớn khách hàng mục tiêu đang sử dụng.

Vấn đề không phải lúc nào cũng như vẻ bề ngoài của nó. Bằng cách kiên nhẫn đặt câu hỏi và thách thức những giả định của mình, chúng ta có thể tìm ra những giải pháp thực sự hiệu quả.

Cân Bằng Giữa Sự Tự Tin và Khiêm Tốn

Trong hành trình phát triển sự nghiệp của mình, tôi từng gặp một người mentor đặc biệt. Anh ấy là một CTO tài năng, nhưng điều khiến tôi ấn tượng nhất không phải là những thành tựu của anh, mà là cách anh sẵn sàng thừa nhận "Tôi không biết" hoặc "Tôi đã sai" mỗi khi gặp phải vấn đề mới.

Đó chính là ví dụ điển hình về "sự khiêm tốn tự tin" (confident humility) - một phẩm chất mà Vinita Bansal, cựu Phó Chủ tịch kỹ thuật, cho rằng là đặc điểm quan trọng nhất của những nhà lãnh đạo xuất sắc. Đó là khả năng vừa tự tin vào năng lực của mình, vừa đủ khiêm tốn để nhận ra và thừa nhận những sai lầm.

Trong quá trình giải quyết vấn đề, sự khiêm tốn tự tin đóng vai trò then chốt. Nó cho phép chúng ta:

• Đặt câu hỏi về giả định mà không sợ mất mặt
• Lắng nghe ý kiến đóng góp từ người khác
• Thay đổi hướng đi khi nhận ra mình sai
• Vẫn giữ được niềm tin vào khả năng tìm ra giải pháp

Vậy làm thế nào để rèn luyện sự khiêm tốn tự tin? Dưới đây là một số gợi ý thực tế:

1. Thực hành "tôi không biết"

• Hãy tập nói câu này mỗi ngày
• Xem đó như cơ hội học hỏi, không phải dấu hiệu của yếu kém

1. Ghi nhận và học hỏi từ sai lầm

• Lập nhật ký các bài học kinh nghiệm
• Chia sẻ những sai lầm với đồng nghiệp

1. Tìm kiếm phản hồi chủ động

• Thường xuyên hỏi ý kiến người khác
• Lắng nghe một cách cởi mở, không phòng thủ

1. Tôn vinh quá trình, không chỉ kết quả

• Đánh giá cao nỗ lực và sự tiến bộ
• Xem thất bại là một phần của hành trình

Sự khiêm tốn tự tin không phải là việc hạ thấp bản thân hay giả vờ khiêm nhường. Đó là sự cân bằng tinh tế giữa việc tin tưởng vào khả năng của mình và luôn giữ tâm thế học hỏi. Khi bạn làm được điều này, bạn không chỉ trở thành người giải quyết vấn đề tốt hơn mà còn là một người lãnh đạo hiệu quả hơn.

Áp Dụng Những Bài Học vào Cuộc Sống

Theo dõi blog đến đây, có lẽ bạn đang tự hỏi: "Làm thế nào để áp dụng những kiến thức này vào thực tế?". Hãy để tôi chia sẻ câu chuyện của Nam - một product manager trẻ mà tôi từng cố vấn.

Khi mới nhận dự án mới, Nam thường vội vàng đưa ra các quyết định và giải pháp ngay lập tức. Nhưng sau khi áp dụng phương pháp "tạm dừng và đặt câu hỏi", hiệu quả công việc của anh đã cải thiện đáng kể. Đây là quy trình Nam đã áp dụng, và bạn cũng có thể làm theo:

1. Xác định và Thách Thức Giả Định

• Dành 5 phút mỗi ngày để viết ra những giả định của bạn
• Đặt câu hỏi: "Làm sao tôi biết điều này là đúng?"
• Tìm kiếm bằng chứng ngược lại với giả định của bạn

2. Học Cách Chấp Nhận Sự Khó Chịu

• Bắt đầu với những vấn đề nhỏ
• Đặt timer 24 giờ trước khi đưa ra quyết định quan trọng
• Ghi chép lại cảm xúc và suy nghĩ trong thời gian chờ đợi

3. Thực Hành Sự Cân Bằng

• Mỗi khi đưa ra ý kiến, hãy thêm câu "nhưng tôi có thể sai"
• Chia sẻ cả thành công và thất bại với đồng nghiệp
• Chủ động tìm kiếm góc nhìn khác biệt

Một ví dụ thực tế: Gần đây, Nam phải đối mặt với tình huống người dùng không hài lòng với một tính năng mới. Thay vì vội vàng gỡ bỏ tính năng (phản ứng tự nhiên), anh đã:

• Dành thời gian phỏng vấn người dùng
• Thách thức giả định ban đầu về nguyên nhân không hài lòng
• Khám phá ra rằng vấn đề không phải ở tính năng, mà là cách hướng dẫn sử dụng

Kết quả là một giải pháp tốt hơn nhiều: cải thiện UX writing và thêm hướng dẫn trực quan.

Hãy nhớ rằng, thay đổi thói quen tư duy không phải là việc một sớm một chiều. Bắt đầu với những bước nhỏ, kiên nhẫn với bản thân, và dần dần bạn sẽ thấy sự khác biệt trong cách giải quyết vấn đề của mình.

Hành Trình Giải Quyết Đúng Vấn Đề

Khi nhìn lại toàn bộ hành trình chúng ta đã đi qua trong blog này, có thể thấy một điều rõ ràng: nghệ thuật giải quyết vấn đề không nằm ở việc tìm ra câu trả lời nhanh nhất, mà là ở khả năng đặt những câu hỏi đúng đắn.

Chúng ta đã học được những bài học quan trọng:

• Vấn đề hiếm khi như vẻ bề ngoài của nó, giống như câu chuyện của Blackberry và Disney đã cho thấy
• Việc thách thức những giả định là chìa khóa để khám phá bản chất thực sự của vấn đề
• Sự kết hợp giữa tự tin và khiêm tốn là yếu tố không thể thiếu để giải quyết vấn đề hiệu quả

Giờ đây, tôi muốn thách thức bạn: Hãy bắt đầu từ hôm nay, chọn một vấn đề trong công việc hoặc cuộc sống của bạn. Thay vì vội vàng tìm giải pháp, hãy dành 10 phút để:

1. Viết ra vấn đề đó
2. Liệt kê những giả định của bạn về nó
3. Thử thách những giả định đó

Và cuối cùng, tôi muốn để lại cho bạn một câu hỏi: "Những giả định nào bạn đang âm thầm tin tưởng mà có thể đang cản trở bước tiến của bạn?"

Hãy nhớ rằng, mỗi vấn đề là một cơ hội để học hỏi và phát triển. Và đôi khi, câu trả lời tốt nhất bắt đầu bằng một câu hỏi đúng đắn.